Communicatie en bewustwording rondom gezondheid en veiligheid op de werkvloer

Op 28 april 2025 werd wereldwijd de Werelddag voor Veiligheid en Gezondheid op het Werk georganiseerd. Dit initiatief van de International Labour Organization vraagt aandacht voor het voorkomen van arbeidsongevallen en beroepsziekten. Terwijl digitalisering en automatisering werkprocessen razendsnel veranderen, ontstaan er nieuwe kansen én risico’s. Slimme technologieën beperken fysieke belasting en gevaarlijke situaties, maar kunnen tegelijkertijd leiden tot verminderde alertheid en technologische afhankelijkheid bij werknemers. Juist nu is goede communicatie over gezondheid en veiligheid cruciaal.

Effectieve communicatie maakt risico’s bespreekbaar, versterkt bewustzijn en vertaalt beleid naar dagelijkse praktijk. Maar communicatie betekent niet alleen informatie zenden; het vereist écht luisteren naar wat medewerkers beweegt en zorgen bespreekbaar maken. In dit blog leest u hoe communicatie het fundament vormt voor een gezonde en veilige werkvloer en hoe u dit binnen uw organisatie structureel kunt verbeteren.

Communicatie is meer dan zenden: belang van dialoog

Goede communicatie is een belangrijke succesfactor voor veiligheid, gezondheid en samenwerking op de werkvloer. Het gaat niet alleen om het overdragen van informatie, maar om het opbouwen van een gedeeld begrip. Zonder echte dialoog kunnen misverstanden ontstaan, risico’s onopgemerkt blijven en zelfs onveilige situaties ontstaan.

Wat maakt communicatie effectief?

• Actief luisteren
• Niet alleen horen, maar echt begrijpen wat de ander bedoelt. Dit versterkt vertrouwen en voorkomt misverstanden.
  
• Aanpassen aan de doelgroep

Niet iedereen verwerkt informatie op dezelfde manier. Pas daarom uw communicatiestijl aan:

• visueel (diagrammen, pictogrammen);
• tekstueel (checklists, instructies);
• verbaal (mondelinge uitleg of training).
  
  
• Ruimte voor feedback en vragen
  Nodig medewerkers uit om vragen te stellen of onduidelijkheden te benoemen. Dit helpt bij het signaleren van risico’s en vergroot betrokkenheid.
  
  
• Diverse communicatievormen
  Gebruik afwisseling: van toolboxmeetings en digitale meldsystemen tot persoonlijke gesprekken. Zo bereikt u meer mensen effectiever.
  
  
• Continuïteit en herhaling
  Een keer communiceren is niet genoeg. Regelmatige herhaling vergroot het bewustzijn en borgt gedragsverandering.

Goede communicatie is een tweerichtingsverkeer. Door medewerkers echt te betrekken, legt u de basis voor een gezonde, veilige en veerkrachtige werkcultuur.

Van angst naar openheid: veiligheidscultuur versterken

Veiligheid is meer dan regels en protocollen. Uit onderzoek van de Nederlandse arbeidsinspectie blijkt dat incidenten en ongevallen voortkomen uit een gebrek aan richtlijnen of kennis, maar  vaker ligt de oorzaak in de cultuur van een organisatie: hoe medewerkers denken, zich gedragen en met elkaar omgaan als het gaat om veiligheid. Communicatie en bewustwording rondom gezondheid en veiligheid op de werkvloer kunnen een sterke veiligheidscultuur creëren. Deze zorgt ervoor dat medewerkers zich veilig voelen om risico’s aan te kaarten, fouten te melden en van elkaar te leren. Maar hoe creëert u zo’n openheid? Communicatie en bewustwording rondom gezondheid en veiligheid op de werkvloer

Veiligheidscultuur: wat houdt het in?

Volgens een gangbare definitie van het Adviescomité voor de Veiligheid van Nucleaire Installaties is veiligheidscultuur het resultaat van individuele en groepswaarden, attitudes, competenties en gedragingen die bepalen hoe een organisatie met veiligheid omgaat. Een gezonde veiligheidscultuur kenmerkt zich door open communicatie, vertrouwen en actieve betrokkenheid van het management. Aan de andere kant leidt een zwakke veiligheidscultuur, denk aan de rampen bij Chernobyl en Piper Alpha, vaak tot ernstige incidenten die niet alleen vermijdbaar, maar ook voorspelbaar waren.

Zeven dimensies voor een sterke veiligheidscultuur

Een sterke veiligheidscultuur bestaat volgens uitgebreid onderzoek uit zeven essentiële dimensies:

• Commitment en prioriteit van het management
  Management stelt veiligheid expliciet centraal en draagt dit zichtbaar uit.
  
• Empowerment door management
  Medewerkers krijgen ruimte om actief bij te dragen aan veiligheidsoplossingen.
  
• Rechtvaardigheid vanuit management
  Fouten worden eerlijk behandeld zonder direct te wijzen of te bestraffen.
  
• Commitment van medewerkers
  Veilig gedrag wordt onderling gestimuleerd en gewaardeerd.
  
• Prioriteit en het niet accepteren van risico’s door medewerkers
  Medewerkers spreken elkaar proactief aan op risicovol gedrag.
  
• Veiligheidscommunicatie, leren en vertrouwen
  Medewerkers voelen zich veilig om risico’s en incidenten te melden en ervan te leren.
  
• Vertrouwen in veiligheidssystemen
  Medewerkers vertrouwen dat systemen hen daadwerkelijk beschermen en ondersteunen.
  

Cultuur en gedrag: feiten uit onderzoek

Wetenschappelijk onderzoek bevestigt het verband tussen veiligheidscultuur en concreet veiligheidsgedrag op de werkvloer. Uit een uitgebreide studie uitgevoerd door Neal, A. en Griffin, MA (2006) naar de vertraagde relaties tussen veiligheidsklimaat, veiligheidsmotivatie, veiligheidsgedrag en ongevallen op individueel en groepsniveau blijkt:

• een sterke veiligheidscultuur leidt aantoonbaar tot hoger veiligheidsbewustzijn en beter gedrag; 
• managementbetrokkenheid verhoogt niet alleen motivatie, maar zorgt er ook voor dat medewerkers veiligheidsmaatregelen consequent toepassen;
• wanneer medewerkers ervaren dat zij invloed hebben (empowerment), stijgt de motivatie om actief mee te denken over veiligheidsverbeteringen.
  

De mate waarin werknemers zich gemotiveerd voelen om veiligheid op nummer een te zetten wordt direct beïnvloed door de heersende cultuur. Medewerkers voelen zich meer gemotiveerd om veilig te werken als zij weten dat dit ook echt gewaardeerd en beloond wordt door het management en collega’s.

Van een angstcultuur naar een leeromgeving

In veel organisaties heerst helaas nog een ‘blame-cultuur’, waarin fouten worden bestraft of onder het tapijt worden geveegd. Dit zorgt ervoor dat medewerkers risico’s niet melden uit angst voor negatieve consequenties. Het gevolg is minder openheid, minder leren en dus een hogere kans op incidenten.

De sleutel tot verbetering ligt in het creëren van een ‘leer- en openheidscultuur’:

• geef medewerkers de ruimte om fouten te melden zonder angst voor sancties;
• stimuleer actief dat medewerkers elkaar aanspreken op risicovol gedrag;
• zorg dat management ‘walks the talk’: zet veiligheid boven productie, snelheid of winst.
  

Praktijkvoorbeeld: van fouten naar feestjes

Een sterke veiligheidscultuur gaat gepaard met een open communicatieklimaat waarin medewerkers fouten durven te melden zonder angst voor negatieve gevolgen. Een opvallend voorbeeld hiervan komt van het chemieconcern Huntsman. Tijdens bouwwerkzaamheden raakte een steigerbouwer per ongeluk een noodknop, waardoor chemisch afval in een nabijgelegen rivier terechtkwam. Hoewel niemand het incident had gezien, nam de medewerker direct verantwoordelijkheid en meldde de fout aan de controlekamer. Hierdoor kon binnen dertig minuten ingegrepen worden en bleef de schade beperkt.

Ontslagen

In eerste instantie werd de man ontslagen door zijn werkgever, maar Huntsman zag dat anders. Zij stonden erop dat hij weer werd aangenomen en organiseerden zelfs een feestelijke bijeenkomst om het incident te ‘vieren’. Waarom? Omdat de medewerker openheid en verantwoordelijkheid had getoond. Volgens Henry Stewart, auteur van Happy Manifesto, ligt het echte probleem namelijk zelden bij de fout zelf, maar juist bij het verhullen van die fout.

No-blame cultuur

Door expliciet waardering uit te spreken voor de moed om fouten te melden, creëerde Huntsman een krachtige ‘no blame’-cultuur. Medewerkers voelen zich hierdoor veiliger om risico’s en incidenten openlijk te bespreken, wat uiteindelijk leidt tot een lerende organisatie waar veiligheid en gezondheid centraal staan.

Hoe u concreet aan de slag kunt gaan

• Begin met een nulmeting van uw veiligheidscultuur door bijvoorbeeld de Nosacq-vragenlijst te gebruiken.
  
• Maak cultuur bespreekbaar via interactieve trainingen en workshops.
  
• Geef het management een actieve rol in communicatie over veiligheid.
  
• Implementeer een systeem waarin het melden van bijna-ongevallen expliciet beloond wordt.
  
• Zorg voor regelmatige evaluatie en bijsturing van veiligheidsinitiatieven op basis van medewerkersfeedback.

Lees verder in ons blog over gezondheid en veiligheid op de werkvloer.

Conclusie

Een sterke veiligheidscultuur vraagt meer dan alleen regelgeving en procedures. Het vereist een diepgaande verandering in hoe veiligheid wordt ervaren, besproken en aangepakt binnen uw organisatie. Door te kiezen voor openheid, empowerment en eerlijkheid creëert u een omgeving waarin medewerkers actief verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen veiligheid én die van hun collega’s. Investeren in een krachtige veiligheidscultuur betekent investeren in vertrouwen, betrokkenheid en uiteindelijk betere bedrijfsresultaten. Want alleen in een open cultuur kunnen risico’s effectief worden beheerst.

Take aways

• Veiligheidscultuur is cruciaal om incidenten te voorkomen.
  
• Management moet veiligheid actief uitdragen, niet alleen communiceren.
  
• Empowerment en rechtvaardigheid zijn essentieel voor open communicatie.
  
• Angstcultuur leidt tot verborgen risico’s; openheid stimuleert leren.
  
• Gebruik wetenschappelijk gevalideerde instrumenten (zoals Nosacq) om cultuur inzichtelijk te maken.
  
• Investeer actief in gedragstrainingen en geef medewerkers invloed.
  
• Meet regelmatig de effectiviteit van uw veiligheidscultuur-interventies.