Gezonde leefstijlprogramma’s voor werknemers in risicovolle beroepen

Sophie werkt als dispatcher bij een hulpdienst. Tijdens haar zesde nachtdienst op rij viel ze onverwacht in slaap achter haar bureau. Ze werd pas wakker toen de politie op de deur klopte. Ambulances kregen geen contact met haar. “Ik schaam me kapot,” schreef ze later. “Maar mijn lichaam riep al dagen dat het niet meer ging. Ik luisterde niet.” Sophie’s ervaring is geen incident. In risicovolle beroepen kan structurele vermoeidheid tot ernstige situaties leiden. Haar verhaal onderstreept de urgentie: hoe houden we medewerkers gezond, alert en veilig? En welke rol speelt leeftijd hierin? Gezonde leefstijlprogramma’s voor werknemers in risicovolle beroepen kunnen uitkomst bieden.

Leeftijd als veiligheidstool: een onbenut inzicht

Voor werkgevers in sectoren met zware arbeidsomstandigheden zoals offshore, energie, maakindustrie en hightech is het optimaal inzetten van oudere werknemers essentieel. Oudere medewerkers brengen niet alleen waardevolle kennis en ervaring mee, maar lopen ook grotere risico’s door fysieke belasting, nachtdiensten en snelle technologische veranderingen. Om vroegtijdige uitval en langdurig ziekteverzuim te voorkomen, is het belangrijk om tijdig in te grijpen via gerichte leefstijlprogramma’s en periodieke gezondheidschecks, zoals een PMO. Praktische oplossingen voor werkgevers zijn bijvoorbeeld:

• taakroulatie om fysieke en mentale belasting te verminderen; 
• gebruik van ergonomische hulpmiddelen om de werkplek veiliger en gezonder te maken; 
• meer regelruimte voor werknemers om werkdruk beter te managen;
• maatwerk in werktijden en scholing afgestemd op individuele wensen en belastbaarheid.

MediWerk adviseert daarbij vooral levensfasebewust personeelsbeleid met flexibele arbeidsvoorwaarden. Denk hierbij aan keuzemenu’s waarin medewerkers zelf kunnen aangeven wat zij nodig hebben, zoals:

• extra scholing of omscholing;
• flexibele roosters, zoals langere werkdagen met meer vrije dagen;
• opties voor thuiswerken of hybride werken;
• verlofregelingen en sabbaticals.

Deze aanpak verhoogt niet alleen de motivatie en gezondheid van oudere werknemers, maar zorgt er ook voor dat bedrijven in risicovolle beroepen duurzaam kunnen profiteren van hun expertise.

Grotere fysieke en mentale kwetsbaarheid

Nachtwerk brengt aanzienlijke gezondheidsrisico’s met zich mee, vooral door verstoring van de interne biologische klok. Werknemers die regelmatig ’s nachts actief zijn, hebben volgens de Gezondheidsraad een aantoonbaar hoger risico op diabetes type 2, hart- en vaatziekten en slaapproblemen. Bij mensen die langdurig nachtdiensten draaien, kan het risico op diabetes en hart- en vaatziekten oplopen tot ruim 20%. Vooral langdurige blootstelling aan nachtwerk leidt tot een sterk verhoogd gezondheidsrisico.

Beperken nachtarbeid

Preventie vraagt om maatregelen die gericht zijn op het verminderen van de ontregeling van het lichaam door nachtwerk. Dit betekent concreet dat nachtarbeid zoveel mogelijk beperkt moet worden. Waar dit onmogelijk is, zijn aanpassingen nodig in werkroosters en leefstijlinterventies om schadelijke effecten op slaap, gezondheid en veiligheid tegen te gaan. De Gezondheidsraad benadrukt het belang van gerichte leefstijlprogramma’s voor werknemers in risicovolle beroepen om de negatieve gevolgen van nachtwerk te beperken.

Leeftijdsverschillen spelen een cruciale rol bij risicovolle beroepen

Leeftijdsverschillen spelen een cruciale rol bij risicovolle beroepen, vooral bij nachtwerk. Onderzoek van het RIVM en TNO toont aan dat oudere werknemers het werken in nachtdiensten zwaarder ervaren dan hun jongere collega’s. Zij hebben vaker moeite met herstellen, ervaren meer vermoeidheid, en rapporteren een slechtere werk-privébalans. Bovendien neemt met de leeftijd het risico toe op gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten en diabetes type 2, die verband houden met langdurige nachtarbeid. Tegelijkertijd kunnen ervaren, oudere medewerkers wel essentiële kennis delen met jongere collega’s, waardoor het bewustzijn over veiligheidsrisico’s en preventieve maatregelen vergroot wordt. Praktische implicaties voor werkgevers:

• Houd rekening met leeftijd bij het inrichten van ploegendiensten.
• Bied ouderen extra herstelmogelijkheden en passende roosters.

Zet oudere medewerkers in als mentor om jongere collega’s bewuster te maken van risico’s.
Deze aanpak vergroot niet alleen de gezondheid en veiligheid van individuele medewerkers, maar draagt ook bij aan duurzame inzetbaarheid binnen risicovolle beroepen.

Gezonde leefstijl als randvoorwaarde voor veiligheid

U herkent het vast: er zijn dagen dat uw medewerkers scherp en alert zijn, maar ook momenten waarop ze afgeleid, vermoeid en minder productief lijken. Als werkgever of HR-manager weet u hoe belangrijk mentale scherpte en reactievermogen zijn, zeker in sectoren met hoge risico’s en zware arbeidsomstandigheden zoals de maakindustrie en de bouw. Maar wist u dat factoren zoals slaaptekort, ongezonde voeding en langdurige stress direct invloed hebben op deze belangrijke eigenschappen? De sleutel ligt in neurotransmitters, chemische stoffen in de hersenen die essentieel zijn voor alertheid, concentratie en prestaties.

Waarom slaaptekort een risico is voor uw organisatie

Een structureel gebrek aan slaap leidt bij werknemers tot verstoring van neurotransmitters zoals serotonine en dopamine. Serotonine beïnvloedt stemming, concentratie en slaapkwaliteit. Een tekort aan serotonine uit zich in vermoeidheid, prikkelbaarheid en verminderd concentratievermogen, waardoor het risico op fouten en ongelukken op de werkvloer toeneemt. Ook dopamine, cruciaal voor motivatie en coördinatie, daalt aanzienlijk bij slaaptekort. Dit leidt tot tragere reacties, lagere productiviteit en een verhoogde kans op bedrijfsongevallen.

Voeding als strategische factor voor betere prestaties

De voedselkeuzes van uw werknemers bepalen mede hoe goed zij functioneren. Voeding rijk aan voedingsstoffen als tryptofaan (denk aan noten, vis en fruit) verhoogt het serotonineniveau, wat resulteert in meer energie en betere concentratie. Ongezonde keuzes, zoals snacks met snelle suikers, veroorzaken schommelingen in dopamine. Werknemers ervaren hierdoor eerst een piek in energie, gevolgd door vermoeidheid en verminderde concentratie, wat opnieuw een negatieve impact heeft op veiligheid en productiviteit.

De impact van langdurige stress op alertheid en concentratie

Korte stressmomenten verhogen tijdelijk neurotransmitters als noradrenaline en glutamaat, waardoor werknemers alerter zijn. Langdurige stress werkt echter averechts. Chronische stress verlaagt het niveau van serotonine en dopamine, terwijl noradrenaline en glutamaat langdurig verhoogd blijven. Verhoogde vermoeidheid, tragere reacties en slechtere concentratie zijn hiervan de gevolgen. Uiteindelijk kan dit leiden tot verzuim, verminderde inzetbaarheid en verhoogde veiligheidsrisico’s binnen uw organisatie.

Praktische aanbevelingen voor HR en werkgevers

Om alertheid en reactievermogen binnen uw organisatie te verbeteren, kunt u inzetten op een combinatie van maatregelen:

• Stimuleer gezonde slaapgewoonten: bied voorlichting aan over het belang van minimaal 7 à 8 uur slaap per nacht en bevorder regelmatige werktijden.
• Faciliteer gezonde voeding: zorg dat er op het werk gezonde voedingskeuzes beschikbaar zijn, zoals fruit, noten en eiwitrijke producten.
• Beperk stress actief: introduceer stressmanagementprogramma’s met aandacht voor meditatie, ademhalingstechnieken en korte herstelmomenten tijdens de werkdag.
• Stimuleer beweging en buitenlucht: organiseer bijvoorbeeld lunchwandelingen en zorg voor voldoende daglicht op werkplekken.
• Zorg voor offline-momenten: stimuleer medewerkers bewust schermvrije tijd in te lassen om mentale vermoeidheid te voorkomen.

Door gericht aandacht te besteden aan deze factoren verbetert u het functioneren van de neurotransmitters bij uw medewerkers, wat zich vertaalt in scherpere, alertere werknemers die beter presteren en veiliger werken. Zo levert u een directe bijdrage aan duurzame inzetbaarheid binnen uw organisatie.

Innovatiecentrum “Het beginstation”, hoe werkgevers verschil kunnen maken

Directeur Serge Kornuyt, directeur van C. Kornuyt B.V., startte in 2018 “Het Beginstation”, een innovatief centrum waarin de nadruk ligt op maatschappelijk verantwoord ondernemen.  Hier komt leefstijlcoaching tot leven op de werkvloer. Nieuwe, jongere medewerkers worden gekoppeld aan ervaren krachten die het vak al jaren beheersen. Via dit mentorprogramma leren starters niet alleen de technische kneepjes, maar ook hoe je fysiek gezond en mentaal scherp blijft onder druk. Van voeding tot herstel: het wordt besproken, gedeeld en samen geoefend.

Reverse mentoring

En er is ook ruimte voor ‘reverse mentoring’. Jongere medewerkers coachen oudere collega’s bijvoorbeeld op het gebied van digitale hulpmiddelen, apps voor slaapanalyse of moderne communicatietools die het werk verlichten. Zo ontstaan duo’s van verschillende generaties waarin wederzijds leren centraal staat.  Deze vorm van leefstijlcoaching op maat versterkt:

• fysieke en mentale inzetbaarheid, afgestemd op leeftijd en functie; 
• werkplezier en binding, doordat medewerkers zich gezien en gewaardeerd voelen;
• kennisdeling over leefstijl in beide richtingen, van voeding en slaap tot technologie;
• duurzame werkroutines die écht beklijven, omdat ze van collega tot collega worden overgedragen.

Voor werkgevers in risicovolle beroepen bewijst dit: leefstijlprogramma’s zijn geen eenheidsworst. Het draait om samenwerking, persoonlijke begeleiding en vertrouwen tussen generaties. Want of iemand nu 25 of 55 is, gezond en veilig werken begint met een aanpak die aansluit bij wat iemand kan. 

Aan de slag

Wilt u aan de slag met gezonde leefstijlprogramma’s voor werknemers in risicovolle beroepen?
Begin met luisteren en laat mensen zoals Sophie u vertellen wat werkt. Lees ook ons blog over duurzame inzetbaarheid in de zware industrie en hoe u investeert in gezonde werknemers.

Conclusie

Sophie’s uitvalmoment was pijnlijk, maar ook leerzaam. Het toont wat er mis kan gaan wanneer organisaties voorbijgaan aan de signalen van hun mensen. Leeftijd en leefstijl zijn geen privé kwesties, maar strategische factoren voor veiligheid en inzetbaarheid. Werkgevers die investeren in leefstijlprogramma’s voor risicovolle beroepen dragen niet alleen bij aan het welzijn van hun medewerkers, maar ook aan continuïteit, kwaliteit en winstgevendheid. Niet investeren in de gezondheid van uw werknemers is geen optie zoals uit het verhaal van Sophie blijkt. 

Take aways

• Leeftijd is een veiligheidsfactor. Oudere en jongere werknemers hebben specifieke risico’s en herstelpatronen, beleid moet daarop inspelen.
• Een gezonde leefstijl voorkomt fouten. Slaaptekort, stress en slechte voeding verhogen het risico op incidenten en verzuim.
• Leefstijlprogramma’s werken alleen als ze gedragen worden. Co-creatie met medewerkers verhoogt effectiviteit en betrokkenheid.
• Praktische interventies maken verschil. Denk aan powernaps, voeding op maat, fitheidsscans en mentoring tussen generaties.
• Meten is weten. Houd structureel bij wat leefstijlprogramma’s opleveren in termen van verzuim, meldingen en tevredenheid.
• Een open cultuur maakt het verschil. Gezondheid bespreekbaar maken, zonder schaamte of oordeel, voorkomt situaties zoals die van Sophie.
• Leefstijlprogramma’s in risicovolle beroepen versterken niet alleen de veiligheid, maar ook de duurzame inzetbaarheid en het bedrijfsresultaat.