Gezondheidsmonitoring als preventieve maatregel tegen verzuim

Ali (52) is onderhoudsmonteur in een groot technisch productiebedrijf in de zware industrie. Hij werkt al jaren in wisseldiensten, draait regelmatig nachten, en klaagt zelden. Maar sinds een jaar merkt hij dat herstel trager gaat. Zijn onderrug protesteert na elke dienst, hij slaapt slechter en voelt zich sneller vermoeid.

“Ik dacht: ach, hoort erbij. Je wordt ouder, je leert ermee leven.”

Tot zijn team werd meegenomen in een pilot: gezondheidsmonitoring als preventieve maatregel tegen verzuim. In eerste instantie had hij er weinig vertrouwen in. Maar al na enkele weken merkte hij wat het verschil kon maken, voordat hij zich ooit ziek hoefde te melden.

Gezondheidsmonitoring in de industrie: cijfers en noodzaak

Volgens het CBS lag het gemiddelde verzuim in de industrie in 2023 op 6,1%. Dat percentage fluctueerde sindsdien rond de 6%. In het vierde kwartaal van 2024 was het verzuimpercentage opgelopen tot 6,4%. In de industrie doet 43% van de werknemers fysiek belastend werk, wat bovengemiddeld is. Van alle werknemers die fysiek belastend werk doen heeft 59% klachten aan het bewegingsapparaat. 43% heeft last van arm-, nek-, schouderklachten (KANS). 20% van het werkgerelateerde verzuim is toe te schrijven aan lichamelijk belastend werk. 

Volgens TNO kunnen de kosten van langdurig verzuim oplopen tot € 300 tot € 400 per dag per medewerker, afhankelijk van loonkosten en vervanging. De meeste klachten komen voort uit fysieke overbelasting, verminderde herstelmomenten en psychosociale druk.

Door vroegtijdig signalen op te vangen met gezondheidsmonitoring, preventief verzuim, kunnen organisaties kosten besparen en medewerkers beschermen.

Wat is gezondheidsmonitoring voor preventief verzuim eigenlijk?

Gezondheidsmonitoring is het gestructureerd verzamelen van informatie over de fysieke en mentale gesteldheid van medewerkers. Het is bedoeld om risico’s vroegtijdig te herkennen en verzuim preventief aan te pakken. In tegenstelling tot medische keuringen of verzuimgesprekken is het geen momentopname, maar een continu proces.

In Ali’s geval betrof het een digitale vragenlijst van vijf minuten, één keer per maand. Vragen over slaap, herstel na diensten, fysieke klachten en energieniveau. Alles volledig anoniem. Alleen opvallende patronen werden besproken in het team, nooit individueel, tenzij een medewerker daar zelf voor openstond.

“Ik vulde die lijst eigenlijk gedachteloos in. Tot ik besefte dat ik al drie keer op rij aankruiste dat ik niet hersteld wakker werd.”

Dat was het moment waarop er werd geschakeld. Niet met een waarschuwing of verwijt, maar met een aanbod: een preventief gesprek met een vitaliteitscoach. Vrijblijvend, laagdrempelig maar effectief.

De kracht van vroegtijdige signalering

In Ali’s team bleken meerdere monteurs soortgelijke signalen te ervaren: verminderde fitheid na nachtdiensten, meer rugklachten, slechtere concentratie. Dankzij gezondheidsmonitoring werden deze patronen zichtbaar voordat er sprake was van officiële ziekmeldingen.

Binnen twee maanden ondernam de organisatie actie:

• Werkroosters werden aangepast voor betere herstelmomenten.
• Fysiek belastende taken werden herverdeeld.
• Een proef met exoskeletten werd gestart voor repetitieve handelingen.
• Een inloopspreekuur met een fysiotherapeut werd wekelijks ingevoerd.
  

“Ik dacht eerst: dit is weer een HR-project dat doodloopt. Maar het omgekeerde gebeurde. We zagen actie.”

Gezondheidsmonitoring werkt pas als u er iets mee doet

Het succes van gezondheidsmonitoring en preventief voorkomen van verzuim hangt niet alleen af van het meten. Het zit juist in wat u doet met de uitkomsten. In Ali’s organisatie werden de resultaten geanonimiseerd gedeeld met leidinggevenden en HSE-professionals. Ze werden gekoppeld aan:

• verzuimcijfers per team;
• werkdruk in ploegendiensten;
• bevindingen uit de RI&E;
• feedback uit werkplekrondes en veiligheidsobservaties.
  

Dat leidde tot gericht beleid, betere gesprekken op de werkvloer en zichtbare verbetering in inzetbaarheid. De arbodienst bevestigde samen met HR dat het verzuim binnen Ali’s team in zes maanden tijd  met bijna 20 % was gedaald. Na zes maanden meldde de arbodienst samen met HR een duidelijke daling van het verzuim: bijna 20% minder verzuimdagen ten opzichte van het jaar ervoor.

Wat betekent dat concreet?

Stel: een team bestaat uit 50 medewerkers, en het gemiddelde verzuim ligt op 5%. Dat komt neer op zo’n 625 verzuimdagen per jaar (5% van 12.500 werkdagen).
Als gezondheidsmonitoring leidt tot een daling van 20%, dan bespaart u 125 verzuimdagen per jaar.
Bij een gemiddelde kostprijs van €350 per verzuimdag, levert dat een jaarlijkse besparing op van ruim €43.000. En dat zijn alleen nog maar de directe kosten, exclusief vervanging, productieverlies, kwaliteitsverlies of overbelasting van collega’s.

Wat andere sectoren ons leren over gezondheidsmonitoring

De ervaringen uit Ali’s organisatie zijn waardevol, maar ze staan niet op zichzelf. Ook in andere sectoren waar mensen fysiek zwaar werk verrichten, groeit de aandacht voor structurele gezondheidsmonitoring.

Brandweer Nederland heeft aanbevelingen opgesteld om verplichte medische keuringen (het PPMO) te integreren met preventieve gezondheidschecks (PAGO). Daarmee wordt niet alleen beoordeeld of iemand geschikt is voor het werk, maar ook of het werk over de jaren heen gezondheidsschade veroorzaakt.

De aanbevelingen uit die aanpak zijn breed toepasbaar, ook in de industrie:

• Integreer keuringen met monitoring, zodat elk contactmoment ook bijdraagt aan vroegtijdige signalering van klachten.
• Standaardiseer de uitvoering: zorg dat uitvoerders goed geschoold zijn en voldoende tijd krijgen voor gesprekken met medewerkers.
• Zorg voor opvolging en interventie: signaleren heeft pas zin als er ook daadwerkelijk iets gedaan wordt met de uitkomsten.
• Bouw aan een centrale datastructuur: zodat u op termijn inzicht krijgt in trends, risico’s en gezondheidseffecten binnen de organisatie.
  

Daarnaast wordt het belang van uniforme registratie van blootstelling aan risico’s benadrukt. Door bijvoorbeeld lichamelijke belasting, ploegendienstschema’s of blootstelling aan stoffen goed vast te leggen, ontstaat bewustwording en motivatie om risico’s te beperken. Deze aanpak versterkt de effectiviteit van gezondheidsmonitoring en draagt bij aan een preventiecultuur.

Wat u daarvan meeneemt als HR- of HSE-professional? Dat gezondheidsmonitoring geen los project moet zijn, maar onderdeel van een samenhangend beleid. Met zorg voor kwaliteit, opvolging én betrokkenheid van de werkvloer.

Maar hoe zit het met privacy?

Een veelgehoorde zorg is: mag dit eigenlijk wel? Het antwoord is ja, mits u werkt binnen de kaders van de AVG. Dat betekent onder andere:

• geen herleidbare gegevens zonder expliciete toestemming;
• alleen artsen of gecertificeerde vitaliteitsprofessionals mogen medische data verwerken;
• monitoring moet ten dienste staan van preventie, niet van controle.
  

Ali had daar ook zijn twijfels over, totdat hij zag dat zijn antwoorden niet terug te voeren waren naar zijn naam. Het feit dat zijn ploegchef zelf ook meedeed en er open over was, maakte veel verschil.

“Toen hij zei: ‘Ik heb ook ingevuld dat ik slecht slaap na nachtdienst,’ voelde ik: dit is geen controle, dit is zorg.”

Wettelijke en ethische kaders van gezondheidsmonitoring

Gezondheidsmonitoring kan veel waarde toevoegen aan het voorkomen van verzuim, maar moet altijd zorgvuldig en verantwoord worden ingezet. Volgens Europese richtlijnen en de Nederlandse wetgeving geldt dat gezondheidsmonitoring alleen mag worden toegepast als het:

• noodzakelijk is voor de gezondheid van medewerkers;
• relevant is voor de risico’s op de werkplek;
• wetenschappelijk onderbouwd is;
• en aantoonbaar doeltreffend is in het verbeteren van preventie.
  

Deze voorwaarden zijn vastgelegd in onder andere de Richtlijn carcinogene en mutagene stoffen en worden ethisch ondersteund door de Code of Ethics van de International Commission on Occupational Health.

In de praktijk betekent dit dat gezondheidsmonitoring vaak wordt georganiseerd door een bedrijfsarts of arbodienst, en dat:

• medische gegevens strikt vertrouwelijk blijven (de werkgever krijgt alleen terugkoppeling over inzetbaarheid of noodzakelijke maatregelen);
• medewerkers altijd op de hoogte moeten worden gehouden van resultaten die op hen van toepassing zijn;
• en documentatie, in sommige gevallen (zoals bij blootstelling aan gevaarlijke stoffen), tot wel 40 jaar bewaard moet worden.
  

Door gezondheidsmonitoring goed in te richten binnen deze kaders, voorkomt u juridische risico’s en laat u zien dat preventie hand in hand gaat met zorgvuldigheid en professioneel werkgeverschap.

Conclusie

In de zware industrie, waar inzetbaarheid en continuïteit cruciaal zijn, is gezondheidsmonitoring preventief verzuim geen luxe. Het is een praktische, bewezen manier om klachten vroegtijdig te signaleren, verzuim te voorkomen en medewerkers duurzaam inzetbaar te houden. Wat Ali’s verhaal laat zien, is dat preventie werkt als het wordt verbonden aan vertrouwen, actie en échte betrokkenheid op de werkvloer. Wilt u ook werk maken van gezondheidsmonitoring die verschil maakt? Mediwerk helpt organisaties in de industrie bij het opzetten van effectieve, privacy-proof monitoringprogramma’s. Niet alleen meten, maar ook begeleiden, verbeteren en verbinden.

Take aways

• Gezondheidsmonitoring preventief verzuim helpt om fysieke en mentale signalen tijdig te herkennen, voordat medewerkers uitvallen.
• Regelmatig meten via korte vragenlijsten biedt meer inzicht dan alleen jaarlijkse keuringen of gesprekken achteraf.
• De methode werkt alleen als u iets doet met de signalen: pas roosters aan, bied begeleiding en bespreek trends openlijk.
• Betrek leidinggevenden en medewerkers actief bij de aanpak om draagvlak en vertrouwen te vergroten.
• Gezondheidsmonitoring is toegestaan binnen de AVG, mits zorgvuldig en met een duidelijk preventief doel.

Preventie vraagt om meer dan alleen een systeem; het vraagt om een cultuur waarin gezondheid bespreekbaar is.