Waarom stijgt het psychisch verzuim?

Aan alle kanten wordt duidelijk dat er een algehele stijging is van ziekteverzuim door psychische klachten. Volgens CBS is de hoeveelheid Nederlanders met psychische klachten zelfs nog nooit zo groot geweest. Volgens onderzoek heeft 1,3 miljoen Nederlanders burn-out klachten en is 40% van alle ziekteverzuim gerelateerd aan psychische klachten. Welke oorzaken binnen het werk zorgen hiervoor, en door welke veranderingen wordt er meer stress ervaren? In dit artikel bespreken we de cijfers, de oorzaken en potentiële oplossingen.

Wat zijn de cijfers?

Volgens het CBS is het percentage Nederlanders dat psychische klachten heeft nog nooit zo hoog geweest. In de eerste helft van 2021 voelde 15% van de Nederlanders boven de 12 zich psychisch niet goed. Vooral jongvolwassenen tussen de 18 en 15 jaar zijn vaker onrustig, somber en niet gelukkig. Vier op de tien heeft hier meer last van sinds de pandemie. Volgens a.s.r. heeft 1,3 miljoen Nederlanders burn-out klachten en is 40% van het verzuim van personeel het gevolg van psychische klachten. De hoeveelheid uitval door mentale klachten en stress liep naar verluid met 7% op in 2020. Volgens TNO lopen de kosten van verzuim door werkstress voor werkgevers op tot zelfs 3,1 miljard euro. Het aantal burn-out klachten stijgt ook gestaag sinds 2013/2014. Een op de drie werkgevers verwacht een toename van verzuim door stress en mentale klachten. Aan alle kanten is er bewijs dat werknemers meer te maken krijgen met mentale klachten en stress. Maar wat is hier precies de oorzaak van en hoe kunt u dit als leidinggevende tegengaan?

Psychosociale arbeidsbelasting

Wanneer er ongewenste omgangsvormen of hoge werkdruk is, kan dit leiden tot werkstress en lichamelijke, psychische en sociale klachten teweeg brengen. De arbowet noemt dit psychosociale arbeidsbelasting, oftewel PSA. Volgens de Arbowet is elke werkgever verplicht beleid te voeren binnen het algemene arbeidsomstandighedenbeleid, dat erop is gericht om psychosociale arbeidsbelasting te voorkomen of te beperken wanneer dit een risico vormt binnen het bedrijf. Met een Risico-Inventarisatie en -Evaluatie kunnen de risico’s in kaart worden gebracht en gepaste maatregelen getrokken worden. Door de RI&E actueel te houden, is het mogelijk actief beleid te voeren om ziekteverzuim tegen te gaan. Een aantal cijfers met betrekking tot PSA:

• 37,6% van de werknemers geeft aan te maken te hebben met hoge taakeisen
• 46,7% van de werknemers, 51,6% van de zelfstandigen met personeel (ZMP) en 48,1% van de zelfstandigen zonder personeel (ZZP) mist of verwaarloost weleens familie- of gezinsactiviteiten door het werk.
• 43% van de werknemers geeft aan lage autonomie te hebben.
• 28,9% van de werknemers ervaart agressie en geweld door derden op het werk, met name vrouwen (36,7% ten opzichte van 21,7% van de mannen).
• 17,0% van de werknemers, 13,4% van de zelfstandigen met personeel en 8,1% van de zelfstandigen zonder personeel ervaart enkele keren per maand of vaker burn-out klachten.
• 14% van de werknemers ervaart weinig sociale steun van de leidinggevende
• 10,1% van de werknemers, 13,9% van de zelfstandigen met personeel en 12,7% van de zelfstandigen zonder personeel geeft aan niet gemakkelijk aan de psychische eisen van het werk te kunnen voldoen.

De oorzaken van stijgend psychisch verzuim

Er zijn veel verschillende factoren die kunnen bijdragen aan psychische problemen. Denk bijvoorbeeld aan een tekort van werkend personeel, waardoor de werkdruk voor het huidig personeel toeneemt door onderbezetting. Ook de afwezigheid van collega’s door ziekte of verlof, baanonzekerheid en een verstoorde werk privé balans zorgen voor werkstress. Ruim 4 op de 10 Nederlanders krijgt ooit in zijn of haar leven te maken met een psychische aandoening. Psychische problemen kunnen onder andere zijn:

• Angst
• Depressieve gevoelens
• Burn-out
• Stress
• Overspannenheid

Burn-out

Burn-out is een belangrijke oorzaak voor langdurig psychisch verzuim. Onderzoek wijst uit dat de duur van een gemiddelde burn-out zelfs is gestegen van 242 naar 290 dagen. Volgens TNO geven respondenten van hun onderzoek naar burn-out aan dat ze het meeste baat hebben gehad met leidinggevenden die actief klachten signaleert, luistert en handelt. Daarbij is het belangrijk dat de leidinggevende door de organisatie ondersteunt wordt. Ook helpt het om het taboe rondom het bespreken van psychische klachten te doorbreken. Volgens TNO kan de toename van burn-out klachten voornamelijk verklaard worden door:

• Het hebben van emotioneel zwaar werk
• Onvrede over het salaris 
• Een hoge verzuimfrequentie (als maat voor de groeiende
• conjunctuur)
• Ongunstige werk-privébalans

De oorzaken van burn-out

Volgens het TNO ontstaat burn-out door een opeenstapeling van verschillende factoren. Deze hangen samen met het werk, de persoon zelf en de maatschappij. Op dit moment zijn de factoren die voor de meeste stijging van psychisch verzuim zorgen:

• Werkgerelateerd:
  • Veel werkeisen
  • Hoge emotionele werkbelasting
  • Geringe sociale steun leidinggevende
  • Ontevreden over salaris
  • Ontevreden over werk-privé balans
  • Personeelstekort
  • Pestgedrag collega’s
  • Arbeidsconflict
  • Geen goede aansluiting tussen werk en ervaring
• De persoon:
  • Gebrek aan veerkracht
  • Sterke leeroriëntatie
  • Laag zelfvertrouwen
  • Slechte financiële situatie
  • Perfectionisme
  • Privésituatie
  • Psychiatrische problematiek/ psychopathologie aanwezig
• Maatschappij:
  • Digitalisering
  • Toenemende concurrentie vanuit buitenland
  • Minder (tijd voor) contact met klanten of patiënten
  • Conjunctuur

Thuiswerken als nieuwe werksituatie

Het overgrote deel van de werknemers is tevreden met thuiswerken. Het brengt dan ook verschillende voordelen met zich mee, zoals de tijdwinst door minder reistijd, meer vrijheid om de dag in te delen en meer tijd met het gezin. Volgens TNO hoeft thuiswerken zeker niet perse te leiden tot meer fysieke en mentale klachten bij werknemers, hoewel de arbeidsomstandigheden niet ideaal worden genoemd. 45% van de thuiswerkers heeft bijvoorbeeld meer middelen nodig voor een goede werkplek. Mensen zijn over het algemeen ook meer aan het zitten, bijna 90% zit minstens 6 uur per dag voor zijn laptop. Er zijn daarbij verschillende risico’s voor psychische belasting die bij thuiswerken meer naar de voorgrond komen. Denk aan:

• Gebrek aan contact:
  • Volgens onderzoek kwam 1 op de 5 werknemers in 2020 niemand tegen tijdens het werk. Werknemers voelen zich hierdoor over het algemeen minder verbonden en tevreden met werk.
• Een vervagende scheiding tussen werk en privé
  • Volgens onderzoek is ruim ⅓ van de werknemers de werk privé balans slechter geworden sinds de eerste lockdown en de grote toename van thuiswerken. 
  • Ook is het moeilijker werk los te laten.
  • Er wordt steeds vaker verwacht dat werknemers bereikbaar zijn buiten werktijd. Op dit moment worden daarom stappen gezet voor een wet voor het recht op onbereikbaarheid.
  • Over het algemeen worden grenzen op het gebied van werktijden vervaagd door digitalisering. Het is te allen tijde mogelijk de werkmail te checken op de smartphone, als ook even te reageren op een vraag van werkgever of collega. 
• Langere werkdagen met weinig pauze
  • Het percentage thuiswerkers dat overwerkt is nagenoeg gelijk gebleven op 30% maar het aantal overuren dat gemaakt wordt is verdubbeld naar 9,3 uur.

Preventie door herstel werk-privébalans

De voornaamste stressfactoren bij werknemers sinds de start van de pandemie zijn volgens TNO de moeite met concentreren en de combinatie tussen werk en privé. Werknemers noemen een goede werk-privébalans een topprioriteit voor gezondheid en vitaliteit. Zeven op de tien (69%) vindt dit het meest belangrijk, gevolgd door de organisatiecultuur (51%) en mentale gezondheid (49%). Toch vindt maar 28% van de werknemers dat het ondersteunen van medewerkers bij het managen van de werk-privébalans een topprioriteit is. Is het voor u een prioriteit? Verschillende manieren waarbij de leidinggevende kan ondersteunen:

• Maak duidelijke afspraken over werk en privé
  • Door thuiswerken zijn autonomie en flexibiliteit toegenomen en kan het handig zijn voor werknemers om hun werktijden anders in te delen.
  • Stel hulpbronnen beschikbaar, zoals ondersteuning door ICT/personeel, opleiding en training.
• Bevraag uw werknemer op resultaat en niet op aanwezigheid. 
  • Samen doelen opstellen, bekijken of deze haalbaar en duidelijk zijn en hier heldere afspraken over maken werkt beter dan te controleren of mensen achter hun computer zitten.
• Blijf in contact met uw werknemers en hoe zij hun werk ervaren. 
  • Door uw werknemers het gevoel te geven dat zij dit met u kunnen delen, kunt u hier iets mee doen. Bijvoorbeeld door een hulpverlener in te schakelen. 
• Bewaak de werktijden van uw werknemers. 
  • Stel regels in, maak heldere afspraken over in welke gevallen er wel en niet wordt gemaild en wat als urgent wordt beschouwt.

Het bieden van hulpbronnen

Naast het aanpakken van potentiële risico’s voor psychisch verzuim binnen de organisatie is het ook belangrijk uw werknemers de juiste hulpbronnen te bieden wanneer ze mentale klachten krijgen. 

• Een effectief vitaliteitsbeleid. Dit is erop gericht een gezonde levensstijl bij uw werknemers te stimuleren, zodat zij langer vitaal hun werk kunnen doen. Dit beleid zorgt voor 27% minder ziekteverzuim, 18% meer productiviteit en 12% meer klantengroei. De focus op vitaliteit in plaats van symptoombestrijding zou zelfs effectiever zijn om uitputting te voorkomen.
  • Zorg dat vitaliteit op de agenda komt te staan en een prioriteit wordt binnen beleidsvoering. 
  • Breng in kaart waar behoefte aan is bij uw werknemers, bijvoorbeeld met een medewerkerstevredenheidsonderzoek.
  • Biedt mogelijkheden aan voor sport, gezond eten, stimuleer het houden van pauzes en naar buiten gaan. Op kantoor door bijvoorbeeld een hardloopgroepje op te richten of een gezonde lunch in de bedrijfskantine, en thuis door online work-outs en meditatielessen. Ook sociaal contact draagt bij aan werkplezier.
• Mentaal welzijn kan verbeterd worden door hulpdiensten in te schakelen als een bedrijfspsycholoog, sociaal maatschappelijk werker of bedrijfsarts. Ook is het aanstellen van een vertrouwenspersoon belangrijk om uw werknemers een aanspreekpunt te bieden.
• Zorg dat u als leidinggevende leert signalen te herkennen van psychische klachten en burn-outklachten. Door goed zicht te houden op het welzijn van uw werknemers kunt u voor gepaste oplossingen voor de risico’s zorgen.

Takeaways

• De werkgever is verplicht beleid te voeren dat gericht is op het verlagen van psychosociale arbeidsbelasting, het is dus ook belangrijk een RI&E uit te voeren en te vernieuwen bij veranderingen binnen het bedrijf.
• Burn-out is een belangrijke oorzaak voor langdurig psychisch verzuim, gemiddeld zelfs 290 dagen. De belangrijkste factoren die de toename van burn-outklachten verklaren zijn het hebben van emotioneel zwaar werk, ontevredenheid over het salaris, verstoring werk-privébalans en een hoge verzuimfrequentie.
• Thuiswerken brengt ook verschillende risico’s met zich mee die de werk-privébalans verstoren en werkdruk opvoeren. Deze balans herstellen is belangrijk om verzuim te voorkomen bij thuiswerkers.
• Het voeren van een vitaliteitsbeleid, het bieden van hulpdiensten en een proactieve houding vanuit de leidinggevende als het gaat om het tegengaan van psychische klachten.