Werkstress: ontstaan & preventie

Van 14 tot en met 18 november is het de Week van de Werkstress. Ook voor ons een mooi moment om stil te staan bij dit onderwerp en onszelf een aantal dingen af te vragen. Hoe staan we er in Nederland voor als het gaat om werkstress? Wat zijn de laatste ontwikkelingen? En wat kunt u als werkgever doen om de impact van werkstress te verkleinen voor uw werknemers? 

Hoe ontstaat werkstress?

Werkstress is stress die wordt ervaren in de werksituatie of stress die veroorzaakt wordt door het werk, direct of indirect. Het kan een gevolg zijn van de hoeveelheid werk of door de aard van het werk, maar het kan ook te maken hebben met persoonlijke factoren bij werknemers. Zo kan iemand die van nature enthousiast is, maar moeite heeft met planningen maken, onbedoeld bedolven raken door het werk. Of het kan voor iemand die erg perfectionistisch is, stressvol zijn om de controle kwijt te raken. Daarnaast spelen soms privé omstandigheden een rol, zoals de zorg voor een ziek familielid, een overlijden of een scheiding.

Factoren op de werkvloer die kunnen zorgen voor stress en daarmee mogelijk lichamelijke, psychische en sociale klachten veroorzaken, noemen we psychosociale arbeidsbelasting (PSA). Hierbij kunt u bijvoorbeeld denken aan een hoge werkdruk, maar ook aan ongewenste omgangsvormen, zoals pesten, agressie, discriminatie en seksuele intimidatie.  

Daarnaast heeft elke branche zijn specifieke risicofactoren, die de kans op werkstress verhogen. In de maritieme branche bijvoorbeeld hebben bemanningsleden vaak een grote mate van verantwoordelijkheid voor een schip, de goederen, de mensen en de omgeving. Er is vaak sprake van vermoeidheid, hoge werkdruk externe factoren zoals geluid en extreme weersomstandigheden. Vergeet ook niet de invloed van dergelijk werk op privé en andersom. Kortom, werkstress ontstaat door een combinatie van vele factoren en ziet er voor iedereen per branche anders uit.

De laatste ontwikkelingen

De cijfers over werkstress en burn-outs liegen er niet om. 

• In 2020 gaven 1,2 miljoen mensen aan last te hebben van burn-outklachten, zo bleek uit onderzoek van TNO. In maart 2021 was het percentage iets gedaald naar 15,2 procent ten opzichte van 16,8 procent medio 2020. Dit had mogelijk voor een deel te maken met de corona maatregelen, waardoor mensen meer zijn gaan thuiswerken en over het algemeen een minder drukke agenda hadden. 
• Ondanks het feit dat er minder burn-outklachten werden ervaren, daalde het totale burn-outverzuim niet. De gemiddelde verzuimduur van een burn-out steeg namelijk van 280 tot bijna 300 dagen. Werkgever en werknemer spelen te laat in op de signalen, waardoor de gevolgen heftiger zijn. Juist ook door het thuiswerken konden werknemers met klachten langer onder de radar blijven. Thuiswerken heeft dus blijkbaar positieve, maar ook negatieve effecten op het ontwikkelen van werkstress en de gevolgen daarvan.
• Uit het laatste onderzoek blijkt dat stressuitval op de werkvloer weer terug is op het niveau van vóór de coronacrisis. Het aantal mensen dat zich ziek meldt door psychische klachten is 10 procent hoger dan in 2019. Naast de oorzaken van vóór de corona uitbraak, speelt nu ook personeelstekort een grote rol. Dit zorgt voor hogere werkdruk en daarmee dus meer uitval. 
• Bovendien hebben werkgevers in 2021 minder vaak regelingen getroffen om werknemers te beschermen tegen pscyhosociale belasting. Het geven van meer autonomie om psychosociale risico’s te verminderen, is in de afgelopen twee jaar gedaald van 66% naar 48%. Veranderingen in de organisatie van werk (bijvoorbeeld aanpassing in de planning, werktijden en takenpakket) zijn gedaald van 51% naar 33%. 
• Wat verder blijkt, is dat een derde van het totale aantal verzuimdagen wordt veroorzaakt door psychische klachten; daarvan is 21% stressgerelateerd. Ongeveer 30% van het langdurig verzuim (langer dan 6 weken) komt door stress (spanning, overspanning en burn-out).

Tips voor werkgevers

Wat kunt u als werkgever doen om werkstress en daarmee burn-out klachten te verminderen? Voorkomen is uiteraard beter dan genezen. 

Een aantal tips: 

Maak het onderwerp bespreekbaar

Ga met uw werknemers en de OR in gesprek over werkdruk. Breng het regelmatig onder de aandacht, zodat werknemers zich bewust worden van de risico’s en er alert op zijn. Luister naar de input van uw medewerkers en laat ze meebeslissen over beleid. Gebruik bijvoorbeeld de Gespreksleidraad Werkstress en Gesprekskaarten om het gesprek op een constructieve manier te voeren.

Door het onderwerp regelmatig te bespreken, neemt u tevens eventuele taboes weg. Creëer een open en veilig werkklimaat, waar men zich vrij voelt om zaken als werkdruk, maar ook pesten, agressie, discriminatie en intimidatie bespreekbaar te maken.

Inventariseer en maak een plan

Er zijn verschillende tools en hulpmiddelen om in kaart te brengen hoe uw bedrijf ervoor staat en waar de risico’s liggen. Denk aan het regelmatig uitvoeren van een risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Daarnaast heeft de overheid een handige zelfinspectietool ontwikkeld. Hiermee checkt u of uw bedrijf aan de wettelijke verplichtingen volgens de Arbowet voldoet als het gaat om werkstress en psychosociale arbeidsbelasting. U ontvangt na afloop een handig lijst met actie- en verbeterpunten. 

Na inventarisatie is het van belang een actieplan te maken op basis van de risico’s in uw bedrijf. Betrek uw werknemers hierbij. Evalueer regelmatig of uw plan nog effectief is of dat het bijgesteld moet worden.

Schakel een arbodienst in

Vraag uw gespecialiseerde arbodienst om met u mee te denken. Zij zijn gespecialiseerd in het omlaag brengen van verzuim en weten hoe zij op een goede manier de risicofactoren duidelijk in kaart kunnen brengen. Zij maken op basis daarvan samen met u een goed en effectief preventiebeleid. Zij evalueren regelmatig met u hoe dit verloopt en wat er eventueel verbeterd kan worden.

Maak gebruik van bestaande hulpmiddelen

Gelukkig is er al veel nagedacht en ontwikkeld op het gebied van werkstress. U hoeft dus niet meer zelf het wiel uit te vinden. Een arbodienst is op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en welke maatregelen effectief kunnen zijn voor uw bedrijf. Er zijn bovendien diverse hulpmiddelen waar u gebruik van kunt maken. We noemden al de zelfinspectietool van de overheid. Er bestaan nog meer handige tools die u kunt gebruiken om werkstress binnen uw bedrijf te lijf te gaan. Bijvoorbeeld: 

• De Werkdruk Wegwijzer. Deze is ontwikkeld door TNO op basis van praktijk en wetenschap. De Wegwijzer leidt werkgever of werknemer gestructureerd door een effectieve aanpak van werkdruk voor iedere organisatie.
• Werkdrukkompas. Ook deze is ontwikkeld door TNO. Aan de hand van stellingen die u beantwoordt, geeft het u inzicht in de aandachtspunten voor werkdruk binnen uw bedrijf. Op basis hiervan krijgt u resultaten en tips. Deze tips kunt u vervolgens vergelijken met andere bedrijven binnen dezelfde branche. U krijgt ten slotte en kant-en-klare presentatie om werkdruk bespreekbaar te maken. 
• Stappenplan ‘Stress de baas’. Dit is een kort en bondig stappenplan van Commissie Werkend Perspectief. U krijgt snel inzicht in de oorzaken van stress en hoe u tot oplossingen kunt komen.

Takeaways

• Werkstress is een complex fenomeen, dat samenhangt met allerlei verschillende factoren. Dit maakt dat er geen kant en klare oplossing bestaat, die toepasbaar is voor alle werknemers binnen verschillende bedrijven.
• Naast werkgerelateerde factoren kunnen ook persoonlijke eigenschappen van werknemers een rol spelen bij het ontstaan van werkstress.
• Iedere branche heeft zijn specifieke risicofactoren die werkstress kunnen veroorzaken.
• Uit de cijfers blijkt dat er nog steeds veel werkstress wordt ervaren en dat een groot deel van het verzuim te maken heeft met werkstress.
• U kunt als werkgever verschillende dingen doen om werkstress binnen uw bedrijf te verlagen of – nog beter – te voorkomen.
• Het is voor werkgevers belangrijk om hierop effectief beleid te voeren. U kunt hierbij de hulp inschakelen van een gespecialiseerde arbodienst, die begrijpt wat uw bedrijf nodig heeft en advies op maat kan geven.
• Er bestaan allerlei handige tools voor u als werkgever om werkdruk en werkstress inzichtelijk te maken en aan te pakken.